بررسی فعالیتهای فاطمیان در قلمرو سامانیان و غزنویان

اسماعیلیان به عنوان یک جماعت مسلمان شیعی پس از شیعیان دوازده امامی بودند ،که برانتظار ظهور قریب الوقوع مهدی که با آمدن خود حکومت عدل را در جهان گسترش خواهد داد تمرکز یافته بود. بر اساس این عقیده در نیمه ی قرن سوم/نهم اسماعیلیان جنبش انقلابی بر ضد خلافت عباسی، به راه انداختند و داعیان این جنبش اسماعیلی از مغرب در شمال آفریقا تا ما وراءالنهر در آسیای مرکزی به فعالیت مشغول بودند.دراین زمان تحولات مهمی در مرکز قدرت خلافت عباسی در عراق و نیز سرزمینهای تحت سلطه ی آنها رخ داد،از جمله ی آنها سلطه ی غلامان ترک در دستگاه خلافت و افزایش قدرت نظامی آنها که منجر به ضعف خلافت و روی کار آمدن حکومتهای نیمه مستقل در ایالتهای مشرق خلافت عباسیان بود. اما فعالیت داعیان اسماعیلی در سرزمینهای شرقی به خصوص ایران قبل از شکل گیری خلافت فاطمیان در مصر آغاز گردید و با روی کار آمدن سامانیان فعالیتهای داعیان آنها در منطقه ماوراءا لنهر و خراسان بزرگ گسترش یافت . به طوری که داعیان فاطمی از نیمه قرن چهارم هجری تدریجا به واسطه فعالیت های مستمری که داشتند توانستند در بین دیوانیان سامانی نفوذ کرده و حتی برخی از امرای سامانی را هم به خود متمایل سازند. اما دیری نپایید که این روند به واسطه اقدامات علمای سنت و اتحاد آنها با امرای نظامی حکومت سامانی و در نهایت گرایش به سمت سیاست های مذهبی خلافت، شرایط سختی برای فعالیت ها و دعوت فاطمیان ایجاد شد که در نهایت به تعقیب و پیگرد آنها از طرف حکومت سامانی منجر گردید. به جهت تداوم چنین شرایط و حتی سخت تر از آن در دوره غزنوی که میراث دار بخش هایی از قلمرو سامانیان در ماوراءالنهر وخراسان شدند، وضعیت برای تداوم فعالیت های داعیان اسماعیلی وفاطمی تنگ تر شد. که نتیجه آن زیر زمینی و پنهانی شدن روزافزون فعالیتهای داعیان در قلمرو غزنوی و گسترش آن در ناحیه های شمالی ماوراءالنهر گردید